Laaggeletterd: Klaar met de schaamte

Als je niet – of heel slecht – kunt lezen, mis je veel informatie. Dat kan lastig of zelfs gevaarlijk zijn. Bijna één op de tien mensen in transport en logistiek kampt met dat probleem. Zoals Hans van Dijk. De boordcomputer maakte een eind aan zijn vrachtwagenloopbaan. Nu zet hij zich als Taalambassadeur in voor laaggeletterde collega’s.

Hans van Dijk – 60 jaar – woont in Zwaagdijk – werkt als orderpicker bij  DEEN.

Hans is een geboren Limburger. Op zijn achtste verhuist hij naar West-Friesland. De kolenmijnen sluiten en zijn vader vindt werk bij de Hoogovens in Beverwijk. Voor Hans is die verhuizing traumatisch. “Ik had een zwaar Limburgs accent en dat vonden ze maar gek in Noord-Holland. Ik ben er flink om gepest. Op school ging het daardoor niet goed. Daarbij kwam dat leren mij heel veel moeite kostte.”

Leren als een dolle

Met hangen en wurgen maakt Hans de lagere school en de lts af. Hij kan machinebankwerker worden of vrachtwagenchauffeur. Hij kiest voor het laatste en begint als bijrijder. “Dat werk heb ik jaren gedaan. Vroeger ging alles met de hand en ik ben best sterk en een harde werker. Tot een van de oudere chauffeurs tegen mij zei: ‘Moet jij niet eens je rijbewijs gaan halen?’ Daar zag ik enorm tegenop, vanwege de theorie. Maar goed, het bedrijf wilde de rijlessen betalen en dat was natuurlijk een unieke kans. Ze hadden wel een voorwaarde: als ik het examen niet haalde, moest ik alles terugbetalen. Het is mij gelukt, maar vraag me niet hoe. Ik leerde als een dolle en dan wist ik aan het eind van de dag vaak nog niet hoe het zat.”

Lantarenpalen tellen

Als vrachtwagenchauffeur heeft Hans er veel last van dat lezen, schijven en rekenen hem moeite kosten. “Straatnaamborden lezen bijvoorbeeld. Dat nam veel tijd in beslag, dus dan bedacht ik trucjes. Ik ken alle gevels van Amsterdam. Zo vond ik mijn weg op de grachten. In het buitengebied helpt rotondes of lantarenpalen tellen. Dat was een tip van een collega. Andere collega’s hielpen met het schrijfwerk. Formulieren en vrachtbrieven vulden ze vooraf in. Ik hoefde alleen maar mijn handtekening te zetten. Zo rommelde ik door. Vaak ging het na verloop van tijd toch niet meer. Dan nam ik ontslag en meldde me bij een ander bedrijf. Daar ging ik dan gewoon langs. Ik heb nog nooit een sollicitatiebrief geschreven.”

Computer op tilt

Dat hij zo slecht kan lezen en schrijven, bezorgt Hans veel stress. Hij krijgt het Spaans benauwd als hij een nieuw adres op de route heeft. Kwaad kan hij er ook van worden, als er weer eens iets niet lukt. Dat wordt erger als de boordcomputer in de wagen komt. “Inloggen duurde zo lang dat ik er zenuwachtig van werd. Drukte ik zo vaak op de enterknop dat de computer op tilt sloeg. Een klantnaam invullen kostte me wel vijf minuten. Dus dat deed ik in de pauze, of ik sloeg het maar over. Maar de spullen leverde ik altijd op tijd af. Ik deed mijn werk goed, al werd het administratief natuurlijk een puinhoop. Toen mijn huidige werkgever, DEEN Supermarkten, besloot om uitsluitend digitaal te gaan werken, zette ik een punt achter mijn chauffeurscarrière. Ik heb mij gemeld bij het distributiecentrum van DEEN en kon meteen aan de slag.”

Veel schaamte

Als orderpicker heeft Hans veel minder last van zijn laaggeletterdheid. Hij wordt rustiger en heeft bovendien naar zijn gevoel een zee van vrije tijd. “Ik was gewend om vijftien uur per dag te werken. Nu ben ik om drie uur ’s middags al klaar.” Op advies van zijn kinderen, de huisarts en zijn vriendin besluit Hans om een taalcursus te gaan volgen. “Ik ben blij dat ik de moed heb gehad om die stap te zetten. Het heeft mijn leven echt veranderd. Als je laaggeletterd bent, verberg je jezelf voortdurend. Je schaamt je ook vaak. Veel laaggeletterden hebben bovendien schulden, omdat ze niet met een computer om kunnen gaan. Mijn jongste dochter doet voor mij de administratie. Ik zou echt niet zonder haar kunnen. Nu kom ik er gewoon voor uit dat ik ben wie ik ben. Dat lucht enorm op.”

TaalHeldenprijs

Sinds twee jaar volgt Hans een taalcursus bij ROC Kop van Noord-Holland. Dat gaat niet zonder slag of stoot. “Maar ik loop niet meer weg, zoals ik altijd heb gedaan. Al wil ik dat soms wel. Dan heb ik veel aan mijn begeleider. Ze spreekt mij moed in en dan zet ik toch weer door. Of het lezen en schrijven nu beter gaan? Nou, iets beter wel. WhatsAppen, bijvoorbeeld, lukt heel aardig, al blijf ik wel kortzinnig. En ik pak steeds vaker de krant erbij. Wat mij wel heel goed afgaat, is op scholen en bibliotheken mijn verhaal vertellen. Ik ben sinds een jaar Taalambassadeur bij Stichting Belangenbehartiging Alfabetisering Noord-Holland. In maart heb ik daarvoor de TaalHeldenprijs ontvangen van Prinses Laurentien.”

Probleem erkennen

Als Taalambassadeur van de Stichting ABC N-H zet Hans zich in om het taboe rond laaggeletterdheid te doorbreken. “Er zijn 2,5 miljoen mensen in Nederland die hier last van hebben en maar niet uit de kast durven komen. En dat moet wel gebeuren. Want als je je probleem niet erkent, kan niemand je helpen.”

Laaggeletterd

Naar schatting zijn zo’n 15.000 mensen in de bedrijfstak laaggeletterd. Zij kunnen dus (heel) slecht lezen en schrijven. Het Sectorinstituut Transport en Logistiek ondersteunt werkgevers en werknemers die dat probleem willen aanpakken. Hoe herken en erken je laaggeletterdheid? En wat kun je eraan doen? Voor meer informatie: stlwerkt.nl/laaggeletterdheid

Fotografie: Beeldboot/Gertjan Kooij